کودکان کار همگی محصول یک سیستم اقتصادی-اجتماعی ناعادلانه و مسئولیت‌ناپذیر هستند. چنین کودکانی در اثر فقر اقتصادی خانواده، بی‌سرپرستی و بدسرپرستی، مجبور شده‌اند برای تامین مخارج زندگی و همچنین بقای خود و خانواده‌شان، تن به کارهای سخت و طاقت فرسا بدهند.
این کودکان به دلیل اینکه با سن کم وارد بازار کار می‌شوند، در معرض انواع سواستفاده‌ها و بهره‌کشی‌های مختلف قرار می‌گیرند و خشونت‌هایی زیادی را تحمل می‌کنند که در شکل‌گیری آینده آنها و کیفیت زندگیشان تاثیر مستقیم دارد. در این مقاله سعی داریم در مورد کودکان کار و مشکلات زندگی و آینده این افراد بحث کنیم. با ما همراه باشید تا با دنیای این محصولات اقتصاد ناعادلانه، آشنا شویم.
کودک کار کیست؟
کودکانی که به دلیل بدسرپرستی، بی‌سرپرستی یا فقر مالی مجبور می‌شوند خیلی زودتر از همسن و سال‌های خود وارد بازار کار شوند، کودک کار نام دارند. این افراد به کارهای سخت و مشقت‌بار تن می‌دهند تا معاش خود و خانواده‌شان را تامین کنند. در مورد این کودکان دو موضوع مهم وجود دارد که نسبت به سایر همسن و سال‌های آنها متفاوت است.
اولین موضوع مربوط به سن ورود آنها به جامعه کارگری است که قبل از رسیدن به رشد جسمی و فکری اتفاق می‌افتد. دومین موضوع نوع کاری است که انجام می‌دهند که متناسب با جثه و سن و سال آنها نیست و این کودکان را متحمل مشقت‌های زیاد می‌کند. این کودکان از بسیاری موهبت‌ها و امکانات محروم هستند و رشدی سالم نخواهند داشت.
انواع کارهای کودکان کار
کودک کار در طیف وسیعی از فعالیت‌ها مشغول به کار بوده که اغلب شامل موارد زیر می‌شود:
- کارهای خیابانی
- کار در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها
- کار در معادن مختلف و مزارع
- کار در منازل
- نظافت و آشپزی
- نگهداری از کودکان و سالمندان
- کار در باندهای تبهکار
- فعالیت‌های مجرمانه
نکته مهم در این زمینه این است که کارهای نام برده در شرایط خطرناک و غیربهداشتی انجام می‌شوند و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به کودکان وارد می‌کنند.
آمار کودکان کار
آمار کودکان کار در سراسر جهان و به ویژه در ایران، مسئله‌ای پیچیده و در حال تغییر است. به همین دلیل ارائه آمار دقیق و قطعی دشوار است. در واقع تغییرات مداوم در شرایط اقتصادی و اجتماعی، ارائه آمار دقیق و به روز را دشوار می‌کند. با این حال، می‌توان با استناد به منابع معتبر، تصویری کلی از این وضعیت ارائه کرد:
1- آمار کودکان کار در جهان
آمارهای سازمان بین‌المللی کار در سال 2018 نشان داد که حدود 160 میلیون کودک کار در سراسر جهان وجود دارد. از این آمار، بیش از 80 میلیون نفر از آنها در سنین خیلی پایین (5-11 سال) قربانی شرایط بد اقتصادی شده و وارد بازار کار می‌شوند. حدود 79 میلیون نفر از این افراد به اجبار وارد کارهای زیان‌آور و خطرناک می‌شوند. طبق این آمار، تقریباً از هر 10 کودک در جهان، یک نفر از آنها کودک کار است که تنها با دخالت سازمان‌های مسئول و حمایت از این افراد، این آمار کاهش خواهد یافت. (منبع)
2- آمار کودکان کار در ایران
بر اساس بررسی‌های انجام شده، تعداد کودکان کار در ایران به بین 250 هزار تا 1 میلیون نفر می‌رسد. باوجود اینکه آمار دقیقی از تعداد کودکان کار در ایران وجود ندارد، ولی تخمین‌ها نشان می‌دهد که تعداد قابل توجهی از این افراد ایرانی در شهرهای بزرگ و مناطق حاشیه‌ای مشغول به کار هستند. به‌عنوان مثال آمار کودکان کار تهران نسبت به سایر شهرهای کشور بیشتر است. طبق گزارشات موجود بیشتر کودکان کار در ایران در مقطع دبستان تحصیل می‌کنند و هرچه سن کودک افزایش پیدا می‌کند، میزان تحصیل آنان کاهش می‌یابد. با وجود چالش‌های آماری، آمار موجود نشان‌دهنده وجود معضلی جدی به نام کودکان کار در ایران و سراسر جهان است. (منبع 1 – منبع 2)
دلیل وجود کودکان کار
وجود کودک کار معضلی پیچیده و چندوجهی است که عوامل مختلفی در آن دخیل هستند. در ادامه به مهم‌ترین دلایل وجود این کودکان اشاره می‌کنیم:
- فقر و مشکلات اقتصادی
- عدم توجه دولت و جامعه به حقوق کودکان
- عدم دسترسی به آموزش
علاوه‌براین موارد، عوامل فرهنگی اجتماعی، جنگ و ناآرامی‌ها، وجود شبکه‌های تبهکار و عوامل اقتصادی مختلف در وجود کودک کار نقش دارند. برای مقابله با این معضل، نیاز به تلاش‌های همه‌جانبه دولت، جامعه و سازمان‌های بین‌المللی است.
بیشتر بدانید: چگونه به ایتام کمک کنیم؟
سرپرستان کودکان کار
سرپرستان این فرزندان می‌توانند شامل افراد و گروه‌های مختلفی باشند که هر کدام نقش و تاثیر متفاوتی بر زندگی این کودکان دارند. والدین، پدربزرگ و مادربزرگ یا خواهر و برادر بزرگتر از افرادی هستند که با نسبت خانوادگی از این کودکان نگهداری می‌کنند. برخی از کارفرمایان سودجو نیز با پرداخت دستمزدهای کم به این کودکان از آنها در مزارع یا مشاغل دیگر استفاده می‌کنند.
سازمان‌های دولتی مانند سازمان بهزیستی و همچنین سازمان‌های غیر دولتی و مردم نهاد مانند خیریه کودکان کار که حامی کودکان هستند نیز نقش سرپرست معنوی فرزند را بر عهده دارند. این نهادها تلاش می‌کنند تا با ارائه خدمات حمایتی، آموزشی و توانمندسازی، شرایط زندگی این بچه‌ها را بهبود ببخشند.
مشکلات کودکان کار
کودک کار به دلیل شرایط سخت زندگی و کار، با مشکلات متعددی روبرو می‌شود که بر جنبه‌های مختلف زندگی وی تاثیر می‌گذارد. برخی از مهم‌ترین مشکلات فرزند کار عبارتند از:
- مشکلات جسمی به دلیل شرایط سخت و خطرناک کار و سوءتغذیه
- مشکلات اجتماعی مانند بزهکاری، محرومیت از تحصیل و انزوای اجتماعی
- مشکلات آموزشی مانند ترک تحصیل یا عدم دسترسی به آموزش باکیفیت (کمک هزینه تحصیلی به خیریه)
- مشکلات روحی و روانی مانند استرس و اضطراب زیاد به دلیل کار سخت و همچنین خشونت کارفرما
نحوه صحیح رفتار و کمک به کودکان کار
رفتار صحیح و کمک موثری به این کودکان، نیازمند درک شرایط پیچیده زندگی آنها و رویکردی مسئولانه است. در برخورد با کودکان کار باید به این نکات توجه کنیم:
- اجتناب از رفتار ترحم آمیز
- احترام به حریم شخصی
- اجتناب از خشونت کلامی و فیزیکی
- خرید منصفانه
- حمایت از سازمان‌های مردم‌نهاد
- حمایت از فرصت‌های آموزشی
هدف اصلی از این نوع رفتار با این افراد، توانمندسازی خانواده‌ها و ایجاد فرصت‌های برابر برای کودکان است. (کمک به زنان سرپرست خانوار) با رعایت موارد فوق می‌توانیم به این افراد کمک کنیم تا آینده‌ای بهتر داشته باشند.
بیشتر بدانید: راههای انفاق در راه خدا
رفتار اشتباه در رابطه با کودک کار
رفتارهای اشتباه در مواجهه با این کودکان می‌تواند تاثیرات منفی و مخربی بر روحیه و زندگی آنها داشته باشد. به‌عنوان مثال نگاه ترحم‌آمیز و رفتار شفقت‌بار می‌تواند حس ضعف و ناتوانی را در کودکان تقویت کند و آنها را وابسته بار می‌آورد.
یکی دیگر از رفتارهای اشتباه در مواجه شدن با کودکان کار، کنجکاوی در زندگی و پرسش‌های شخصی از این کودکان است. مخصوصا اگر این کار را در حضور دیگران انجام دهید، چرا که این کودکان در شرایط سختی زندگی می‌کنند و ممکن است سوال و جواب‌های شما در حضور دیگران موجب شرمندگی آنها شود.
بی‌توجهی و بی‌احترامی، خشونت کلامی و فیزیکی، خرید بدون هدف و دادن پول مستقیم به این افراد، نادیده گرفتن حقوق آنها، قضاوت و پیش‌داوری نیز از رفتارهای اشتباهی محسوب می‌شوند که تاثیرات منفی در زندگی و آینده کودک کار دارد.
وضعیت این افراد در جهان
وضعیت این افراد در جهان یک معضل پیچیده و چندوجهی است که میلیون‌ها کودک را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. طبق آمار، جمعیت کودکان کار بیش از انتظار است، که البته اکثر آنها در بخش‌های غیررسمی اقتصاد مشغول به کار هستند و ثبت و رصد آنها دشوار است. این افراد از آموزش باکیفیت، تحصیل، امکاناتی که سایر کودکان از آنها استفاده می‌کنند بی‌بهره هستند و شرایط سختی را تجربه می‌کنند.
سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان بین‌المللی کار و یونیسف، تلاش‌های گسترده‌ای را برای مقابله با کار کودکان انجام می‌دهند. همچنین کنوانسیون حقوق کودک، کار کودک را ممنوع کرده و دولت‌ها را موظف به حمایت از آنها در برابر استثمار می‌کند. ولی این اقدامات کافی نیست و تا زمانیکه مشکلات اقتصادی بیداد می‌کند و تنگدستی و فقر خانواده‌ها را در سختی معیشت نگه می‌دارد، بر تعداد کودکان کار افزوده خواهد شد. به‌طور کلی وضعیت این کودکان در جهان نگران‌کننده است و نیاز به تلاش‌های همه‌جانبه دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و جامعه دارد.
محل زندگی کودکان کار
محل زندگی کودک کار بسیار متنوع بوده و بسته به شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر منطقه متفاوت است. برخی از رایج‌ترین محل‌های زندگی این بچه‌ها عبارتند از:
- خیابان‌ها
- خانه‌های نامناسب و بدون ایمنی لازم
- مناطق حاشیه‌ای شهر و زاغه‌ها
- محل کار (کارگاه‌ها و کارخانه‌ها)
- اردوگاه‌های پناهندگان
- خانه اقوام و آشنایان
آینده یک کودک کار
آینده کودک کار به عوامل متعددی بستگی دارد که شامل شرایط زندگی فعلی، دسترسی به آموزش و حمایت‌های اجتماعی می‌شود. در حالت کلی کودک کار با چالش‌های بزرگی در آینده خود مواجه هست که پیامدهای منفی آن شامل محرومیت از تحصیل، آسیب‌های جسمی و روحی، محرومیت از کودکی، آسیب‌های اجتماعی و مواردی از این قبیل می‌شود.
راه کمک: لیست آرزوی ایتام برای برآورده کردن
برای اینکه این کودکان آینده بهتری داشته باشند باید در شرایط مساوی با سایر کودکان به خدمات آموزشی و تحصیلات دسترسی داشته باشند. همچنین از حمایت‌های اجتماعی بهره‌مند شوند و برای توانمندسازی خانواده‌های آنها تلاش شود. حقوق آنها مورد حمایت قرار گیرد و قوانین و مقررات مربوط به کودکان، بدون هیچ کم و کاستی پیاده شوند. این اقدامات می‌تواند از استثمار کودک کار در ایران و سراسر جهان جلوگیری کرده و آینده روشنی برای آنها رقم بزند.
اگر شما هم می‌خواهید به کودکان کار کمک کنید و به‌دنبال راهی مناسب هستید، می‌توانید با ما در ارتباط باشید. ما در خیریه علی اصغر در تلاش هستیم تا مهربانی در سراسر کشور به تمام نیازمندان تزریق شود تا همه بتوانند طعم زندگی راحت را بچشند.
